خلاصه فصل چهارم

بانکهای تجاری، بازرگانانی هستند که عمل اصلی آنها قبول سپرده و اعطای وام با نرخی بیش از نرخ بهره پرداختی به سپرده گذاران است.

با توجه به آنکه بخش مهمی از حجم پول (M1) را سپرده های جاری تشکیل می دهد که منشا اصلی آن نیز اعتبارات اعطایی توسط بانکها می باشد، لذا بانکها نقش مهمی در تغییرات حجم پول و در نتیجه فعالیتهای اقتصادی نظیر مصرف ،تولید و... دارند.

اهمیت مطالعه بانک:

1) بانکها بین کسانی که میخواهند پس انداز نمایند وآنها که تمایل به استقراض دارند، ارتباط برقرار میکنند.

2) بانکها نقش مهمی در تعیین مقدار پول در اقتصاد دارند.

تعریف: کلمه بانک از واژه ایتالیایی بانکا به معنی نیمکت مشتق شده است. از آنجایی که صرافان ایتالیایی ابتدا در پشت نیمکت عملیات صرافی را انجام می دادند، به نام بانک معروف گردیدند.

اهمیت بانک در اقتصاد: بانکهای تجاری تنها موسساتی مالی اند که می توانند به وسیله ایجاد سپرده ها، اقدام به خلق پول نمایند. این سپرده ها که تعهدات (بدهی) بانکها میباشد، به عنوان یک واسطه مبادله یا پول عمل میکنند. بانک ها میلیون ها ریال به دولت و موسسه ها و مصرف کنندگان اعتبار می دهد.

دلایل دریافت بهره به وسیله قرض دهنده:

دلیل اول: باید در ریسک عدم پرداخت از طرف قرض گیرنده جستجو کرد. دلیل دوم :اگر قرض دهنده این پول را به قرض گیرنده ،قرض نمی داد،میتوانست آن را در یک فعالیت با منفعت ب کار اندازد .

شروع بانکداری:

ازآنجائیکه صرافان با فلزات گرانبها کار می کردند، وسایل و امکاناتی نیز برای محافظت از این فلزات در اختیار داشتند. افراد محافظه کار که پول های طلا و نقره زیادی داشتند برای حفاظت پول های خود به صرافان مراجعه می کردند. در ابتدا صرافان این کار را بعنوان لطف در حق دوستانشانن انجام می دادند اما بعدها مواردی را به سپرده گذاران تحمیل کردند. بدین ترتیب که وقتی مردم پول را نزد آن ها ذخیره می کردند، لزومی به بازپرداخت همان سکه ها نبود بلکه آن ها فقط متعهد می شدند که همان تعداد سکه را بعدا در اختیار فرد قرار دهند. اینگونه صرافان می توانستند موقتا بخشی از سکه ها را اعتبار (وام) دهند و بهره دریافت نموده و سود کنند.

بمرور زمان پرداخت وام ها با همان رسیدها (اسکناس های اولیه) که توسط صرافان در ازای سکه ها صادر می گردید، صورت گرفت. تا جائیکه ارزش رسیدهای صادره بیش از سکه های نگهداری شده نزد صرافان بود. به این ترتیب نظریه ذخیره بانکی مطرح گردید که درصدی از سپرده ها باید ذخیره گردد.

مردم متقاعد گردیدند منفعت دوجانبه در بازار حاکم باشد: از طرفی سلامت و راحتی و سهولت نقل و انتقال و خدمات دفترداری با هزینه بسیار کم و یا حتی بدون هزینه فراهم شود و از طرف دیگر بانک ها نیز مجازند از سپرده ها برای اعتبارات استفاده نمایند.

با توجه به اینکه بانکها اسکناس منتشر میکنند میتوانند وامها را به جای فلزات گرانبها با اسکناس پرداخت نمایند. در چنین شرایطی بانکها به تدریج حجم اعتبارات و سودشان را افزایش میدهند. ترازنامه بانک در این حالت:

داراییها	بدهیها
موجودی صندوق       1000000   ریال وامها                   5000000    ریال	اسکناسهای منتشر شده    5000000 ریال حساب سپرده              1000000  ریال
جمع                   6000000  ریال	جمع                       6000000  ریال

 دو اصل اساسی در بانکداری جدید:

1) اصل ذخایر جزیی: بانکها در مقابل سپرده ها اقدام به نگهداری ذخیره مینمایند. ذخایر کمتر از مقدار سپرده‎هاست از آنجا که بانکها میتوانند چند برابر بیشتر از ذخایر واقعی خود قرض دهند، قرض دادن برای آن ها سودآور است. موسسات تجاری سررسید وام ها را به گونه ای تنظیم می کنند که فقط مقدار محدودی از تعهدات شرکت در هر سررسید پرداخت گردد. اینگونه همواره مبلغ موردنظر برای پرداخت به مشتریان را در اختیار دارند. اما بانک ها در مواجه شدن با برداشت های مشتریان می توانند ذخایر قانونی و اضافی را استفاده نمایند.

دو نوع ذخیره نگهداری می شود: الف) ذخایر قانونی: امروزه نزدیک به 15 درصد کل سپرده های بانکی نزد بانک مرکزی قرار می گیرد؛ ب) ذخایر اضافی: بخشی از سپرده ها و موجودی صندوق، بمنظور نقدکردن چک ها و یا رسیدها نگهداری می شود.

2) اصل پولی شدن اعتبار: ازآنجائیکه تعهدات بانک معمولا قابل قبول میباشد، لذا این تعهدات میتواند به عنوان پول عمل نماید. در چنین شرایطی است که اسکناسها که در حقیقت همان تعهدات بانک نسبت به دارندگان آن است، پول می شوند.

اجزای تراز نامه بانکهای تجاری ایران:

سپرده های بخش غیردولتی	دارایی های خارجی
دیداری	طلا
پس اندازومدت دار	ارز
بدهی به بانک مرکزی	اسکناس ومسکوک
وام های دریافتی ازخارج وسپرده های ارزی	سپرده نزدبانک مرکزی
حساب سرمایه	قانونی
	دیداری
	بدهی بخش دولتی
	دولت
	شرکت های دولتی
	بدهی بخش غیردولتی
	سایر دارایی ها

 

نکات ترازنامه:

- سپرده های جاری: سپرده ای که بانوشتن چک قابل انتقال و برداشت میباشد، سودی به سپرده گذار پرداخت نمیشود.

- سپرده های غیر دیداری (سپرده پس انداز و مدت دار): بهره به آن پرداخت میشود، صاحب این حساب نمیتواند اقدام به نوشتن چک نماید.

حساب سرمایه: سودهای توزیع نشده، سهام، ذخایر سرمایه ای که از درآمدهای گذشته باقی مانده است

سایر داراییها: سرمایه های فیزیکی که در مالکیت بانک هستند.

فرآیند وام دادن: اگر فردی در بانک تجاری به میزان یک میلیون ریال سپرده گذاری کند. ترازنامه بانک، در یک حساب  T به صورت زیر خواهد بود:

داراییها	بدهیها
موجودی صندوق    1000000  ریال	حساب سپرده        1000000  ریال

 

در شرایطی که موجودی صندوق به طور کامل حفظ گردد، منفعت و درآمدی برای بانک حاصل نمیشود. با توجه به اشتیاق بانکدارن برای اعتباردادن به موجودی و دریافت بهره میتواند تنها ذخایر اضافی را وام دهد. چراکه بانک موظف است بعلت آنکه حساب سپرده ای در بانک ایجاد شده است، ذخایر قانونی را نزد بانک مرکزی قرار دهد:

داراییها	بدهیها
ذخایر قانونی    200000  ریال ذخایر اضافی   800000  ریال	حساب سپرده       1000000  ریال

 

که در صورت وام دادن ترازنامه به این صورت تغییر خواهد کرد

داراییها	بدهیها
ذخایر نزد بانک مرکزی (ذخایر قانونی)  200000  ریال اعتبار (وام)                              800000  ریال	حساب سپرده        1000000  ریال